ભારતીય બંધારણ: અનુચ્છેદો (Articles)

🇮🇳 ભારતીય બંધારણ: વારંવાર પૂછાતા ૫૦ અગત્યના અનુચ્છેદો (Articles)

ભારતીય બંધારણ સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાનો પાયો છે. ૪૭૦ થી વધુ અનુચ્છેદોમાંથી, અમુક અનુચ્છેદો એવા છે જેમાંથી નિયમિતપણે પ્રશ્નો પૂછાય છે. અહીં પરીક્ષાની દ્રષ્ટિએ સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ ૫૦ અનુચ્છેદોની યાદી આપવામાં આવેલી છે.

નોંધ: આ અનુચ્છેદોને વિષયવાર ગોઠવવામાં આવ્યા છે, જેથી યાદ રાખવામાં સરળતા રહે. આ સૂચિ રિવિઝન માટેની તમારી ગોલ્ડન શીટ બની શકે છે!

---

૧. સંઘ અને રાજ્યક્ષેત્ર (ભાગ-૧)

અનુચ્છેદ (Article)	વિષયવસ્તુ (Subject Matter)
Art. ૧	સંઘનું નામ અને રાજ્યક્ષેત્ર (ભારત: રાજ્યોનો સંઘ છે)
Art. ૩	નવા રાજ્યની રચના અને હાલના રાજ્યોના વિસ્તાર, સીમાઓ કે નામમાં ફેરફાર.

૨. નાગરિકતા (ભાગ-૨)

અનુચ્છેદ (Article)	વિષયવસ્તુ (Subject Matter)
Art. ૯	કોઈ વિદેશી રાજ્યનું નાગરિકત્વ સ્વીકારવાથી ભારતીય નાગરિકતાનો અંત.
Art. ૧૧	સંસદને નાગરિકતા સંબંધિત કાયદા બનાવવાની સત્તા.

૩. મૂળભૂત અધિકારો (ભાગ-૩)

અનુચ્છેદ (Article)	વિષયવસ્તુ (Subject Matter)
Art. ૧૪	કાયદા સમક્ષ સમાનતા.
Art. ૧૫	ધર્મ, જાતિ, લિંગ કે જન્મસ્થાનના આધારે ભેદભાવની મનાઈ.
Art. ૧૬	જાહેર રોજગારમાં સમાન તક.
Art. ૧૭	અસ્પૃશ્યતા નાબૂદી (End of Untouchability).
Art. ૧૯	સ્વતંત્રતાના ૬ અધિકારોનું રક્ષણ (બોલવાની, સભા કરવાની વગેરે).
Art. ૨૧	જીવન અને અંગત સ્વાતંત્ર્યનું રક્ષણ.
Art. ૨૧-A	શિક્ષણનો અધિકાર (૬ થી ૧૪ વર્ષના બાળકો માટે મફત શિક્ષણ).
Art. ૨૪	બાળ મજૂરી પર પ્રતિબંધ.
Art. ૩૨	બંધારણીય ઉપાયોનો અધિકાર (Fundamental Rights લાગુ કરાવવા માટે Supreme Court જવાની સત્તા).

૪. રાજનીતિના માર્ગદર્શક સિદ્ધાંતો (DPSP - ભાગ-૪)

અનુચ્છેદ (Article)	વિષયવસ્તુ (Subject Matter)
Art. ૪૦	ગ્રામ પંચાયતોની સ્થાપના.
Art. ૪૪	સમાન નાગરિક સંહિતા (Uniform Civil Code - UCC).
Art. ૪૮-A	પર્યાવરણનું રક્ષણ અને તેમાં સુધારો.
Art. ૫૦	કાર્યપાલિકાથી ન્યાયપાલિકાનું અલગીકરણ.
Art. ૫૧	આંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિ અને સલામતીને પ્રોત્સાહન.

૫. મૂળભૂત ફરજો (ભાગ-૪-A)

અનુચ્છેદ (Article)	વિષયવસ્તુ (Subject Matter)
Art. ૫૧-A	મૂળભૂત ફરજો (કુલ ૧૧ ફરજો).

૬. કેન્દ્રીય સરકાર (સંઘ- Union - ભાગ-૫)

અનુચ્છેદ (Article)	વિષયવસ્તુ (Subject Matter)
Art. ૫૨	ભારતના રાષ્ટ્રપતિ.
Art. ૬૧	રાષ્ટ્રપતિ પર મહાભિયોગ (Impeachment).
Art. ૭૨	રાષ્ટ્રપતિની ક્ષમાદાનની સત્તા.
Art. ૭૬	ભારતના એટર્ની જનરલ (Attorney General of India).
Art. ૭૯	સંસદની રચના (રાષ્ટ્રપતિ + લોકસભા + રાજ્યસભા).
Art. ૧૦૮	સંસદના બંને ગૃહોની સંયુક્ત બેઠક (Joint Sitting).
Art. ૧૧૦	નાણાં ખરડાની વ્યાખ્યા (Money Bill).
Art. ૧૧૨	વાર્ષિક નાણાકીય નિવેદન (Annual Financial Statement - બજેટ).
Art. ૧૨૩	સંસદના વિરામ દરમિયાન રાષ્ટ્રપતિની વટહુકમ (Ordinance) બહાર પાડવાની સત્તા.
Art. ૧૨૪	સુપ્રીમ કોર્ટની સ્થાપના અને બંધારણ.
Art. ૧૪૮	ભારતના નિયંત્રક અને મહાલેખા પરીક્ષક (CAG).

૭. રાજ્ય સરકાર (ભાગ-૬)

અનુચ્છેદ (Article)	વિષયવસ્તુ (Subject Matter)
Art. ૧૫૩	રાજ્યોના રાજ્યપાલ (Governor).
Art. ૧૬૧	રાજ્યપાલની ક્ષમાદાનની સત્તા.
Art. ૧૬૫	રાજ્યના એડવોકેટ જનરલ (Advocate General).
Art. ૨૧૩	રાજ્યપાલની વટહુકમ બહાર પાડવાની સત્તા.
Art. ૨૧૪	રાજ્યો માટે હાઈકોર્ટ.
Art. ૨૨૬	હાઈકોર્ટને રીટ (Writ) બહાર પાડવાની સત્તા.

૮. પંચાયતો, નાણાં, ચૂંટણી અને કટોકટી

અનુચ્છેદ (Article)	વિષયવસ્તુ (Subject Matter)
Art. ૨૪૩	પંચાયતોની રચના (ભાગ ૯).
Art. ૨૮૦	નાણાં પંચ (Finance Commission).
Art. ૩૦૦-A	કાયદાની સત્તા વિના કોઈને મિલકતથી વંચિત ન કરી શકાય (મિલકતનો અધિકાર).
Art. ૩૧૨	અખિલ ભારતીય સેવાઓ (All India Services - IAS, IPS, IFS).
Art. ૩૨૪	ચૂંટણી પંચ (Election Commission).
Art. ૩૩૮	રાષ્ટ્રીય અનુસૂચિત જાતિ આયોગ (NCSC).
Art. ૩૫૨	રાષ્ટ્રીય કટોકટી (National Emergency).
Art. ૩૫૬	રાજ્યમાં બંધારણીય કટોકટી (રાષ્ટ્રપતિ શાસન).
Art. ૩૬૦	નાણાકીય કટોકટી (Financial Emergency).
Art. ૩૬૮	બંધારણમાં સુધારો કરવાની સંસદની સત્તા.
Art. ૩૭૦	જમ્મુ અને કાશ્મીર માટે વિશેષ જોગવાઈઓ (હવે રદ).

અનુચ્છેદોની યાદી તૈયાર કરી ટૂંકી નોંધ તૈયાર કરો 🚀